Van zelfvoorzienende boerin tot zakenvrouw, het verhaal van Abeza Josée

Geschreven door Michelle Schouwenburg op 14 juli 2022

Abeza Josée is een boerin in het zuiden van Rwanda. Lange tijd dacht ze met haar landbouw slechts te kunnen overleven. Nadat ze zich had aangesloten bij een boeren spaargroep veranderde haar leven. Met de leningen die ze kreeg, kon ze investeren in haar gewassen en haar opbrengst verhogen. De extra winst investeerde ze in meer land. Nu is Josée een zakenvrouw, met 4 keer zoveel land als vroeger en met haar eigen kleermakerij. Voor vrouwen als Josée is toegang tot financiering een sleutel tot succes. CLECAM, een nieuw project op PlusPlus, maakt dat mogelijk. 

"Ik had nooit gedacht dat ik van de landbouw zou kunnen leven, sparen en ook nog in andere economische activiteiten investeren", zegt Abeza Josée. "Vroeger beoefende ik traditionele landbouw, puur bedoeld om mijn eigen gezin te voeden. Op mijn 20 are land oogstte ik 80 kg maïs. Zolang mijn kinderen konden eten en over de basisbehoeften beschikten, voelde ik me tevreden." Voor veel boerinnen in Rwanda klinkt dit bekend.

Ontwikkelingsorganisatie Cordaid, medeoprichter van PlusPlus, werkt aan het duurzaam verbeteren van het levensonderhoud van arme boeren. Om over te kunnen schakelen van zelfvoorzienende landbouw naar het verdienen van een inkomen met landbouw, moeten boeren hun landbouwmethoden verbeteren en investeren in betere productiemiddelen. Ze hebben betere zaden, meststoffen en andere input nodig om hun oogst te vergroten. Hiervoor is geld nodig, en dat hebben ze niet.

Samen sparen en lenen

De meeste boeren in Rwanda hebben geen toegang tot banken voor financiële diensten. Voor hen bieden spaargroepen een alternatief. Een boeren spaargroep is een informele, door hen zelf geleide groep boeren die samen sparen en lenen. De leden komen regelmatig bijeen om samen geld te sparen, waarbij elk lid een bepaald bedrag per week of maand inlegt. Het spaargeld van de groep wordt gebruikt om de groepsleden microleningen te verstrekken tegen een bescheiden rente. Bij landbouw wordt het gespaarde geld meestal gebruikt om de benodigde input voor de hele groep collectief in te kopen. Zo profiteert de hele groep. 

Vier jaar geleden begon Cordaid met het organiseren van Rwandese boeren in spaargroepen en hen vervolgens te trainen. Die trainingen ontwikkelen hun financiële basiskennis, maar zorgt ook voor andere vaardigheden, zoals ondernemersvaardigheden, planning, leiderschap, conflicthantering en communicatievaardigheden. De groepen leren over boekhouding, spaarprogramma's, het beheer van leningen en samenwerking met financiële instellingen. Want voor boeren is de uitdaging niet alleen om geld te hebben om zaden te kopen, maar ook om dat op het juiste moment te kunnen doen, wanneer het zaaiseizoen begint. Heeft de spaargroep daar op dat moment niet genoeg geld voor, dan biedt een microkrediet instelling (MFI) uitkomst. Zoals CLECAM. 

Josée: "Nadat ik me had aangesloten bij een spaargroep en een training had gevolgd, kreeg ik genoeg zelfvertrouwen om de microfinancieringsinstelling te benaderen voor een lening. Dankzij de lening van CLECAM was ik op tijd met het kopen van zaden en meststoffen, om die op het juiste moment te kunnen gebruiken. Daardoor is mijn oogst flink toegenomen. Mijn 20 are grond leverde nu 140 kg maïs op, bijna het dubbele van vroeger. Met het gestegen inkomen heb ik meer land gekocht. Nu heb ik 80 are."

Toegevoegde waarde voor vrouwen

Boeren spaargroepen bestaan uit 10-20 leden, zowel mannen als vrouwen. Hoewel deze groepen nuttig zijn voor mannelijke boeren, is de toegevoegde waarde voor vrouwelijke boeren nog groter. “Voor vrouwen is het vrijwel onmogelijk om een lening bij een bank te krijgen” zegt Victoire Umutesi, Gender Adviseur van Cordaid in Rwanda. “Aangezien grondbezit in Rwanda meestal een mannenzaak is, hebben vrouwen zelden fysiek onderpand. Ook de traditionele taakverdeling in de landbouw, waarbij vrouwen het grootste deel van het planten en telen van de gewassen voor hun rekening nemen terwijl mannen de producten naar de markt brengen om ze te verkopen, geeft vrouwen geen toegang tot de gemaakte winst. Uiteindelijk stoppen vrouwen veel energie in de landbouw zonder daar financieel iets van terug te zien”, aldus Victoire. 

In de spaargroepen hebben mannen en vrouwen gelijke zeggenschap en gelijke toegang tot financiering en middelen. En ze delen gelijkelijk in de gemaakte winst. Om dit te stimuleren, traint Cordaid de spaargroepen in gendersensitiviteit. “Voor de vrouwen betekent deelname aan een spaargroep niet alleen gelijke kansen, het zorgt ook voor persoonlijke groei. Ze leren nieuwe dingen, er wordt naar hen geluisterd en ze nemen zelfs leiderschapsposities in. Het versterkt hen”, legt Victoire uit.   

En de impact van deze spaargroepen is niet alleen op individueel niveau. Neem bijvoorbeeld Josée. Zij is begonnen met het organiseren van andere boerinnen, om hun eigen vrouwen spaargroep te vormen. In deze groep sparen ze 1 USD per persoon per week, wat hen helpt om een extra groepslening te krijgen bij CLECAM om samen landbouwbenodigdheden te kopen. Ook sociaal ondersteunen de vrouwen elkaar met adviezen over het huishouden, het regelen van familiezaken en het plannen van kleine bedrijfjes.

Digitalisering

Het omgaan met spaargeld, leningen en cash bijdragen kan een uitdaging zijn voor spaargroepen, omdat ze vaak ver van banken zijn gevestigd. Zonder toegang tot een bankrekening kan het voor de groepen moeilijk zijn om alle transacties te controleren. Een mogelijke oplossing is digitalisering. Cordaid traint spaargroepen in het gebruik van digitale hulpmiddelen, zoals een online platform om de cashflow van de groep te documenteren en digitalisering van het lening proces. Voor dit laatste wordt binnenkort een pilot gestart, om samen met een lokale telecompartner te testen hoe dit efficiënt georganiseerd kan worden. 

Voor de leden van de groep bieden deze digitale instrumenten gemakkelijke toegang tot en transparantie in het beheer van hun spaargeld. En het is ook nuttig voor de MFI die leningen aan de groep verstrekt, omdat het inzicht geeft in het vermogen van de groep om leningen terug te betalen. Die transparantie schept vertrouwen, zowel binnen de groepen als tussen de groepen en de MFI. 

De financieringskloof overbruggen

Om deze getrainde spaargroepen te voorzien van de extra financiering die ze nodig hebben, werkt MFI CLECAM nu samen met PlusPlus. Op die manier kunnen Europese investeerders Rwandese boeren zoals Josée nu een handje helpen met een lening via CLECAM. Hoewel het om een indirecte lening gaat, die via de MFI naar de boeren gaat, kunnen PlusPlus investeerders zo grote groepen boeren steunen met kleine leningen. Voor meer informatie over indirecte leningen, klik hier. 

Meer dan financiering

Spaargroepen, hun samenwerking met MFIs zoals CLECAM en de steun van PlusPlus investeerders bieden toegang tot financiering voor diegenen die dat anders niet zouden hebben. Maar het biedt veel meer dan alleen financiering. Het bouwt vertrouwen, vaardigheden en onafhankelijkheid op. Vooral voor vrouwen, die in de spaargroepen een stem hebben die gelijk is aan die van mannen. Ze worden gehoord. En dat reikt verder dan de groepen, verder dan financiën. Het beïnvloedt hun hele leven. Abeza Josée is daar een duidelijk voorbeeld van. "Ik heb niet alleen meer land gekocht, maar ben ook een zaak begonnen als kleermaker, voor extra inkomsten het hele jaar door. Ik ben nu een zakenvrouw, en mijn familie heeft het goed. Allemaal dankzij de maïsteelt. Mijn volgende plan is om uit te breiden van 80 are naar 1 hectare grond en om mijn eigen kleermakerij op te zetten", zegt Josée.  

Deze Rwandese boeren kan je nu steunen via een lening aan CLECAM. Klik hier voor meer informatie over dit project.